Üstün Zekâlı/Yetenekli Çocuk Kimdir?

Asyalı Kız çene Eliyle Satranç Oynuyor

Üstün zekâlı/yetenekli çocuklar ile ilgili pek çok tanım olsa da bu tanımların hepsi, onların akranlarından daha ileri düzeyde düşünmelerinde birleşmektedir. Yaşıtlarına kıyasla ileri seviyede zihinsel soyutlama, yaratıcılık, yüksek hayal gücü ve bu yeteneklerini ortaya koymalarını sağlayan üstün bir merkezi sinir sistemine sahiplerdir (5*). Beyinlerindeki sinaptik bağ oluşumu normal çocuklara oranla çok daha fazla ve etkindir. Ayrıca beyinlerinde daha fazla prefrontal korteks aktivitesi görülür (6*).

“Üstün zekâlı/yetenekli çocuk” denildiğinde genel olarak akla çok avantajlı, şanslı ve sorun yaşamayan çocuklar gelir ancak bu çocukların özellikleri hem olumlu hem de olumsuz sonuçlar doğurabilir. Üstün zekâlı çocukların özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

  • Bilgileri oldukça yüksek hızda öğrenirler. Fazla tekrara ve alıştırmaya ihtiyaç duymazlar. Hızlı düşünmeleri yüzünden ödevlerini alelacele yaptıkları ve defterlerinin çok düzensiz olduğu görülebilir. Ancak arkadaşları kendileri gibi hızlı öğrenemediğinden çok çabuk sıkılabilirler.
  • Yaşıtlarıyla arkadaşlık kurmaktansa aile içindeki büyüklerle iletişim kurmayı tercih edebilirler. Bunun sebebi kendilerini yaşıtlarından farklı görmeleri olabilir ve böylece de ebeveynleri en yakın arkadaşları haline gelebilir.
  • Çok meraklılardır ve bazen yetişkinlerin cevaplamaya utanacağı sorular sorabilirler.
  • Kararlarını kendileri vermek isterler ve yönlendirmeye karşı gelebilirler. Bağımsızlardır, bireysel çalışmayı tercih ederler. Kontrol etmekten ve kişilerin/durumların üstünde söz sahibi olmaktan hoşlanırlar. Kurallarının katı olması sebebiyle de dışarıdan kaba/zorba olarak gözükebilirler.
  • Problem çözmekten hoşlanırlar ve öğrenme sürecini sorgulayabilirler.
  • Risk almaktan kaçınırlar. Kendilerine karşı fazla acımasız oldukları için olumsuz bir durumla karşılaşma kaygıları vardır. Bir durum hakkında çok fazla bilgi toplamadıkça karar veremezler. Aptal ve başarısız durumuna düşmekten çok korkarlar. Bu, her ne kadar temkinli ve güvenli bir yol olarak gözükse de risk almamak; yeni şeyler denememek demektir. Aile ve öğretmenin çocuğu her daim cesaretlendirmesi ve desteklemesi gerekir. Hatta yeni şeyleri aile, çocuk ile birlikte deneyebilir.
  • Bir konu üzerinde çok uzun süre dikkatlerini toplayabilirler fakat bir noktaya uzun süre takılı kalarak hayatlarının geri kalanını unutabilirler.
  • Oldukça düzensiz ve dağınık olabilirler. Çok fazla ilgi alanları olabileceğinden ötürü odaları yarısı tamamlanmış projelerle dolu olabilir ve yarının karmaşık problemlerini çözmekle meşgul olduklarından odalarındaki bir kalemi bile bulamayabilirler.
  • Dünya olayları ve insanlık hakkında ciddi kaygı duyabilirler. Bu durum da üstün zekalı çocukların depresif ve çaresiz hissetmesine neden olabilir.
  • Espri yetenekleri yüksektir ancak bazen esprileri kırıcı olabilir. Arkadaşları esprilerini anlamadığında sinirlenebilirler ve gülünç duruma düşebilirler.
  • Hem başkalarına hem de kendilerine karşı eleştirellerdir. Bu durum kendilerini yetersiz hissetmelerine ve depresyona girmelerine sebep olabilir.
  • Soyut konulara çok mantıksal yaklaştıklarından uyumsuzluk yaşayabilirler (kültürel problemler).
  • Enerjileri oldukça yüksektir ve sürekli olarak bir uyaran ihtiyacı içindelerdir. Bu durum, zihinsel olarak fazla yorulmalarına sebep olur (1*).

Üstün Zekâlı Çocukların Eğitimi

Üstün yetenekli/zekâlı çocukların çoğu çevreleri tarafından sevilir ve lider olarak görülür ancak ailelerin ve çevresinin bu çocukları iyi yönlendirmesi gerekir. Unutulmamalıdır ki pek çok çete lideri de üstün zekâlıdır. Çocukların bu üstün yanını olumlu kazanımlar için kullanmalarına dikkat edilmelidir. Üstün zekalı çocukların ailelerinin çok daha şanslı olduğu ve işlerinin çok daha kolay olduğu da yanlış bir inanıştır. Üstün zekâlı çocukların anne babaları, çocukların soruları; çalışma alışkanlıkları; iletişim becerileri; kişilik özellikleri gibi konularda güçlükler yaşarlar çünkü onların çocuklarına çok daha fazla kaynak sunması ve onlarla yakından ilgilenmesi gerekmektedir (2*). Ayrıca üstün yetenekli/zekâlı bir çocuğun öğretmeninin de “bilmiyorum” diyebilmesi, çocuğu güvenilir kaynaklara yönlendirmesi, tecrübeli olması, iradesinin yüksek olması, ortalama üstü bir zekaya sahip olması, demokratik ve yenilikçi olması, espri yeteneğinin yüksek olması gerekir (1*).

Üstün zekâlı/yetenekli çocukların eğitimlerine yeterli önem verilmezse, çocukların potansiyellerinin altında başarı elde etmeleri kaçınılmaz olur (3*). Çocuğun sorduğu sorular özenle cevaplandırılmalı, çocuktan beklenti ne çok yüksek ne de çok düşük olmalı, çocuğun başarıları abartılmamalı veya küçültülmemeli, çocuğun ilgi ve yönelimlerini seçmesi için uygun ortamlar hazırlanmalı, çocuk akranlarıyla kıyaslanmamalı, çocuğun asla evin patronu olmasına izin verilmemeli ve uyulması gereken kurallar belirlenmelidir.

Üstün zekâlı çocukların yüksek düzeyde ahlâkî gelişim için de özel bir potansiyelleri vardır ve ahlâk gelişimlerine yardımcı olmak için şunlar yapılabilir:

  • Çocuklara hastane, huzurevleri, yetiştirme yurtları gibi yerlerde topluma hizmet imkânı verilebilir. Bu şekilde çocukların empati, duyarlılık, sevgi ve merhamet gibi duygular geliştirmelerine katkı sağlanmış olur.
  • Çocukların uygun rol modelleriyle karşılaşmaları adına onlara çeşitli kitaplar, materyaller verilebilir.
  • Çocukların toplumsal ve ahlâki problemlerle ilgili projeler geliştirmelerine yardımcı olunabilir (hırsızlık, rüşvet, yalancılık gibi).
  • Çocuklar, hayatlarını insanlığa adamış ya da başkaları için hayatlarını feda eden kişilerin yaşamlarını öğrenmeye teşvik edilebilir. Böylece insani değerleri daha yakından tanırlar.
  • Günlük olaylar hakkında çocuklarla tartışmalar yaparak, farklı bakış açıları kazanmaları sağlanabilir.
  • Çocuklarla grup etkinlikleri düzenlenebilir. Böylece çocuklar sorumluluk duygusu ve karşılıklı saygı geliştirir, birbirlerinin haklarına saygı duymayı ve empati yapmayı öğrenir (4*).

Üstün zekâlı çocuğun eğitimindeki en önemli husus ise şudur: aileler çocuğunu üstün zekâlı olduğu için değil, onların çocuğu olduğu için sevmelidir (1*).


Kaynakça

  1. Ataman, A. (2004). Üstün yetenekli/zekalı çocuk ile yaşamak. Üstün Yetenekli Çocuklar Seçilmiş Makaleler Kitabı, 56-72.
  2. Karakuş, F. (2010). Üstün yetenekli çocukların anne babalarının karşılaştıkları güçlükler. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi6(1), 127-144.
  3. Davaslıgı, Ü. (1995). Üstün zekâlı çocukların eğitimi.
  4. Gündüz, T. (2010). Üstün zekâlı çocuklarda ahlâk gelişimi ve eğitimi.
  5. http://docs.neu.edu.tr/staff/beria.gokaydin/6.%20%C3%9Cst%C3%BCn%20Zek%C3%A2l%C4%B1%20%C3%87ocuklar%C4%B1n%20Tan%C4%B1m%C4%B1_9.pdf
  6. https://ustunzekalilar.org/tr/Makaleler/Icerik/1292-Ustun-Zekali-Cocuk-Kimdir

Written by

Beyza Nur Ceylan

4 Posts

Ben Beyza Nur. Yıldız Teknik Üniversitesi’nde Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik öğrencisiyim ve TOG Vakfı’nın “Beni Anla Bana Anlat” projesinin koordinatörüyüm.
View all posts

Leave a reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *